همه تريل ها يكسان نيستند. بعضي از آنها شيرين و بامزه! هستند و برخي خشن و گستاخ! در اين مقاله آقاي گراهام فيچ، نوازنده و مدرس پيانو نكات جالبي را براي اجراي بهتر تريل ها ارائه ميكند.
===============
نويسنده: Graham Fitch
==============
يكي از سوالاتي كه هميشه از من پرسيده مي شود اين است كه بهترين شكل اجراي تريل ها چيست؟ و من در پاسخ، سوال ديگري از آنها مي پرسم:”منظور شما كدام نوع تريل است؟” تريل ها انواع مختلفي دارند و نمي توان همه آنها را به يك چشم نگاه كرد. برخي از آنها همچون پَر سبكو شيرين هستند در حاليكه برخي ديگر از آنها گوش خراش هستند و بيشتر شبيه به يك علامت هشدار و آژير هستند. برخي از تريل ها حجيم و نافذ و برخي ديگر ظريف و حساس هستند. اجازه بدهيد فرض كنيم تريل ها (و البته همه علائم زينتي) شبيه به آفتاب پرست هستند كه با تغيير محيط رنگ عوض كرده و باعث مي شوند كه چشم انداز محيط بهبود يابد. در اين مقاله قصد ندارم تا به مقوله سنگين و پرحجم نتهاي زينت بپردازم و صرفا به برخي جنبه هاي تمريني براي ارتقاء تكنيك اجراي تريل ها اشاره خواهم كرد. اگر در مواجهه با قوانين اجراي نتهاي زينتي و نحوه اجراي آنها در سبك هاي مختلف دچار سردرگمي شده ايد توصيه مي كنم به كتاب بسيار مفيد Ornamentation: A Question & Answer Manual نوشته Valery Lloyd-Watts و Carole L Bigler مراجعه نمائيد.
بيشتر پيانيست ها تصور مي كنند كه تريل ها بايد با نهايت سرعت نواخته شوند. اين تصور اشتباه است! ابتدا بايد تشخيص بدهيد كه تريل پيش روي شما از نوع ريتميك است يا يك تريل بياني و احساسي (expressive) ؟ و اينكه آيا بايد آن را با سرعت بالا اجرا كنيم يا سرعت پايين؟ معمولا اگر نتهاي يك تريل و يا ترمولو به صورت برابر با يكديگر اجرا شوند، صرف نظر از اين كه در چه سرعتي نواخته مي شوند، صداي بهتري مي دهند. منظور من از برابري نتها هم شامل برابري زمان آنها و هم برابري شدت اجراي آنها است (هيچ آكسان ناخواسته اي نبايد در حين اجرا رخ دهد).
در عين حال در برخي از شرايط بهتر است كه نتها كاملا با يكديگر برابر و دقيق نباشند. در قطعات كند و موسيقي احساسي ممكن است دوست داشته باشيد تريل به آرامي شروع شود و احيانا با يك كرشندو به ميانه آن رسيده و پس از آن با اعمال ريتارداندو به پايان برسد. در سونات دو ماژور اثر Galuppi نتهاي زينت درخشندگي خاصي را به خط ملوي مي دهد وبايد آنها را سريع ، سبك و شيرين اجرا نمود در حاليكه زينتهاي موومان آهسته سونات فا ماژور هايدن Hob.XVI:23 حالت بياني بيشتري دارند و بايد سرعت اجراي آنها را كمي كند تر كرده و كشش نتها را كمي بيشتر كنيم. زينتهاي آغازين اثر هايدن را ميتوان هم به صورت گَزش (a) و هم به صورت چرخش (b) اجرا نمود.
در اغلب موارد سليقه نوازنده و موقعيت و حالت تريل تعيين كننده نحوه اجرا است.
سرعت اجراي تريل به غير از بافت موسيقيايي قطعه به محدوده كلاويه هايي كه تريل واقع شده است نيز بستگي دارد. تريل هايي كه در اكتاوهاي بالايي ( كلاويه هاي سمت راست پيانو) اجرا مي شوند سريع تر و درخشان تر از تريل هايي هستند كه در قسمت بم ساز واقع شده اند. به علت اين كه رزونانس سيمهاي تنور و باس پيانو بسيار زياد است، تريل هاي واقع شده در اين محدوده بايد آرام نواخته شوند تا صدايي واضح و شفاف شنيده شود. سرعت بالاي تريل در اكتاوهاي بم موجب تيره و ابري شدن بافت موسيقي مي شود.
در زير مثالي از ايمپرومپتو سل بمل ماژور اثر شوبرت را مشاهده مي كنيد. در اين اثر نوازنده بايد مراقب باشد تا شدت صداي تريل در درست چپ بالاتر از شدت صداي ملودي دست راست قرار نگيرد. دقت كنيد كه چنين تريل هايي كه در قسمت بم ساز قرار گرفته اند بايد با سرعت پايين اجرا شوند. سرعت تريل در اين مثال بايد با توجه به سرعت قطعه، كيفيت صداي ساز و نيز ميزان رزونانس اتاق يا محل اجرا انتخاب شود. تريل واقع بر روي ربمل در اين مثال بايد بسيار نرم و آهسته و تنها با تكرار كم تعداد نتهاي تريل اجرا شود:
در اغلب موارد اجراي تريل به تنهايي بسيار ساده و آسان است ولي زماني كه مي خواهيم آن را به همراه دست ديگر اجرا كنيم به مشكل بر مي خوريم. راه حل اين مشكل اين است كه ابتدا تمامي نتهاي تريل را به صورت شمرده شده و برابر با يكديگر اجرا كينم ،حتي در تريل هايي كه از نظر ريتميك آزاد هستند. بررسي كنيد كه در تريل مورد نظر شما چند نت اجرا ميشود و چنانچه همه نتها با يكديگر برابر اجرا شوند رابطه آنها با نت دست مقابل چگونه است. بعد از اين كه توانستيد به درستي و با اطمينان اين كار را انجام دهيد، نهايتا مي توانيد اجراي تريل را از حالت محاسبه اي و شمرده شده خارج كرده و به دست و ذهن خود اجازه دهيد كه صحيح ترين حالت اجرايي را به صورت آزادنه كشف كند. در صورت امكان پيشنهاد ميكنم كه تريلها را با سرعت هاي متفاوتي تمرين كنيد (از سرعت پايين به سرعت بالا) تا فقط به يك سرعت ثابت عادت نكنيد. به عنوان مثال تريل ميزان هاي آخر در سونات فا ماژور كلمنتي( ميزان هاي 123-124) را مي توان به دو روش متفاوت اجرا نمود و هر دو روش مورد تاييد است.
انگشت گذاري، كشش و آزادي دست
اهميت دقت در انگشت گذاري تريل ها و ساير نتهاي زينتي كمتر از اهميت انگشت گذاري نتهاي اصلي قطعه نيست. متداول ترين انگشت گذاري تريل ها عموما با استفاده از انگشتان 2 و 3 انجام ميشود ولي نوازنده بايد مهارت لازم براي اجراي تريل با استفاده از ساير انگشتان را نيز كسب كند. عموما اجراي تريل با استفاده از انگشتان غير مجاور( انگشتان 1-3، 2-4 و 3-5) ساده تر از استفاده از دو انگشت مجاور است و اين به علت محدوديتهاي موجود در ساختار و شكل دست انسان است. مي توان در حين اجراي تريل انگشتان را تغيير داد، به عنوان مثال تريل را با استفاده از انگشتان 2-3 شروع كنيم و سپس آن را با 1و 3 ادامه دهيم تا بتوانيم كرشندوي مورد نياز در تريل را راحت تر اجرا كنيم( عكس اين كار براي اجراي ديمينوئندو انجام مي شود). يكي از قوي ترين انگشت گذاري ها 1-3-2-3 , 1-3-2-3 و يا 1-3-2-3 , 2-3-2-3 است (انگشت شست در ضرب هاي قوي ضربه مي زند). در عين حال مي توانيم با 1-3-2-3 شروع كرده و پس از مدتي با 1-3-1-3 ادامه دهيم. بنابراين واضح است انگشت گذاري هاي مختلفي براي اجراي تريلها وجود دارد.
اگر اجراي تكنيك تريل را بررسي كنيم مي بينيم كه اين تكنيك از تكرار سريع و يك در ميان دو نت تشكيل شده است. براي اين كه بتوانيم به راحتي اين تكنيك را اجرا كنيم لازم است كه دست در حين اجراي اين نتهاي سريع كاملا آزاد و بدون تنش باشد. يكي از نكات مهم در اين راستا اين است كه در حين اجرا كليدها را كامل بالا نياوريم. در گرند پيانو به علت به كارگيري مكانيزم رهاسازي دوگانه سباستين اراد (كه در سال 1821 اختراع شده است) براي تكرار نت ها نياز نيست كه كلاويه به طور كامل بالا بيايد. تنها كافي است كه كلاويه را به مقدار نصف عمق كلاويه ها بالا بياوريم تا بتوانيم آن را مجددا تكرار كنيم و اين موجب سهولت اجراي تريل ها مي شود. متاسفانه اين امكان در پيانوهاي ديواري وجود ندارد (البته برخي از سازندگان ادعا ميكنند كه اين مشكل را رفع كرده اند). اجراي اين تكنيك به تنهايي موجب بهبود تريل ها نمي شود. چرا كه اين كار بيشتر به جهت تقويت سرعت اجراي تريل مفيد است و براي اينكه بتوانيم تريل ها را روان و راحت اجرا كنيم، علي الخصوص وقتي كه با تريل هاي طولاني روبرو هستيم بايد به دو نكته مهم ديگر نيز دقت كنيم. نخست اين كه به هنگام اجراي تريل علاوه بر حركت انگشتان، مچ و بازو بايد كمي به سمت بالا و پايين حركت داشته باشند و دوم اين كه به جاي بالا و پايين بردن انگشتان(حركت بالا و پايين انگشتان نسبت به مفصلي كه انگشتان را به مچ متصل ميكند)، از چرخش بازو استفاده كنيم. اين روش طبيعي ترين و كارامد ترين روش براي اجراي راحت و قدرمتند تريل ها است بدون اين كه فشاري به دست وارد شود. بهترين تركيب انگشت براي اجراي تريل با استفاده از چرخش بازو 1-2، 1-3 و 2-4 است. در تمرينات پاياني به اين موضوع پرداخته شده است.
در نهايت مي خواهم نكته اي در خصوص استفاده از پدال متذكر شوم. گرفتن پدال موجب تركيب صداي نتهاي تريل مي شود و در اغلب انواع تريل ها اثر خوشايندي دارد. با اين كار تريل ها قويتر و سريعتر اجرا مي شوند. دقت كنيد كه تريل هاي كوتاه و گزش هاي قطعات دوره باروك و همچنين ملودي هايي كه در آنها شفافيت ملودي اهميت بسيار بالايي دارد از اين قاعده مستثني هستند. در صورتي كه تريل در قسمت بم ساز باشد از پدال گيري سبك (نيم پدال) استفاده كنيد و يا كلا از گرفتن پدال منصرف شويد. فراموش نكنيد كه اجراي درست تريل ها نيز همانند اجراي نتهاي اصلي نيازمند تمركز و مطالعه است و با توجه به اينكه اين تكنيك در همه ادوار موسيقي مورد استفاده قرار گرفته است، يادگيري اجراي صحيح آن كاملا ضروري و لازم است.
تمرينات
تمرينات اختصاصي تريل مي تواند به بهبود اجراي اين تكنيك كمك شاياني كند. در اين جا چند نمونه تمرين منتخب ارائه شده است. موتسارت، آهنگساز بزرگ دوره كلاسيك نيز تمريناتي را براي اجراي تريل ها با استفاده از تمامي جفت انگشت هاي مجاور(مشابه با تمرين شماره 1) انجام مي داد.
تمرين 1
ابتدا با سرعت بسيار پايين تمرين را آغاز كرده و سپس به صورت كاملا تدريجي و برنامه ريزي شده سرعت را افزايش دهيد و دقت كنيد كه نتهاي تريل به طور دقيق با يكديگر برابر اجرا شوند. براي اين كار استفاده از مترونوم توصيه مي شود. تمرين بالا را علاوه بر گام دوماژور در تمامي گامهاي ديگر نيز تمرين كنيد. مي توانيد تمرين را به يك تمرين انتقالي تبديل كرده، به طوريكه ابتدا با دو نت با فاصله نيم پرده شروع كرده و سپس فاصله يك پرده اي را اجرا كنيد(همانند تمرين شماره 2). به ياد داشته باشيد كه در هر تمرين تمامي انگشت گذاري هاي ممكن را تجربه كنيد.
تمرين 2
اين تمرين را نيز همانند ساير تمرينات با دست چپ هم اجرا كنيد. علاوه بر اين مي توانيد تمرين را به گونه اي انجام دهيد كه با سرعت پايين شروع شده و به تدريج سريعتر شود (همانند تمرين شماره 3). :
تمرين 3
توجه داشته باشيد كه نتهاي تريل در تمامي مراحل اين تمرين با يكديگر برابر اجرا شوند( مجددا توصيه ميكنم از مترونوم استفاده شود).
سپس تمريني را طراحي مي كنيم كه تريل ها به صورت گروههاي افزايشي ظاهر مي شوند(تمرين شماره 4). ابتدا با گروه سه تايي شروع كرده و هر بار تعداد نتها را افزايش مي دهيم. نتهاي كوتاه بايد بسيار سبك و سريع نواخته شوند. نوازنده مي تواند بر روي نتهاي طولاني تر مكث كرده تا استراحت كند و براي اجراي گروه بعدي آماده شود.
تمرين 4
تمرين ديگري را نيز مي توان طراحي كرد كه در آن تريل را با استفاده از يك رشته نت اجرا كرد، به طوريكه هر بار يك نت به نت هاي آن اضافه شود
(تمرين 5). تصور كنيد كه نتهاي سريع شبيه به نتهاي زينت هستند و آنها را به صورت ضرب بالا(up beat) اجرا كنيد تا نهايتا به نت انتهايي برسيد.
تمرين 5